Do dostępnych w naszym portalu indeksów metryk USC parafii Lisów obejmujących urodzenia i śluby mieszkańców wsi Bartodzieje dołączył wykaz zgonów. Zestawienie obejmuje osoby zamieszkujące obszar dzisiejszej wsi Bartodzieje i jej kolonie, a także dwa przysiółki: Bartosy i Borki oraz istniejącą w XIX wieku wieś Jędrzejówkę.
Większość metryk zgonów poza podstawowymi danymi, a więc nazwiskiem i imieniem osoby zmarłej oraz wiekiem i datą zgonu zawiera inne informacje wzbogacające wiedzę o naszych przodkach i historii naszej miejscowości. Należy pamiętać, że akta zgonu opierają się na oświadczeniach zeznających czyli świadków, potwierdzających zejście danej osoby. Nie zawsze byli to członkowie rodziny zmarłego, świadkami bywali sąsiedzi, którzy podawali często nieprecyzyjne informacje o wieku osoby zmarłej. Zdarzało się też, że nie potrafili podać imion rodziców zmarłego, a spisujący akt nawet jeśli mógł zweryfikować podawane informacje w kościelnym archiwum, nie czynił tego wpisując do ksiąg to co usłyszał od świadków.
Analiza akt zgonów mieszkańców Bartodziej wskazuje jak zmieniała się pisownia i brzmienie niektórych nazwisk, np. Gurka – Górka, Banasiak – Banach, Warmiak – Warmijak, Gorgos – Gorgus, Mokosa – Mukosa – Mąkosa, Kiepiel – Kiepiela, Kaczór – Kaczor, Bedka – Betka. Zapis niektórych imion również ulegał zmianie, inne zapisywano inaczej niż współcześnie np. Jakób, Felix, Alexy.
W aktach była zwykle informacja o stanie cywilnym zmarłego. Używano takich określeń jak: panna, kawaler, wdowa, wdowiec, bezżenny, niezamężna, stanu wolnego. Gdy zmarły pozostawiał małżonka wpisywano jego imię, w przypadku kobiet również nazwisko rodowe. Zdarzały się informacje o miejscu urodzenia, pozostawionych dzieciach oraz pokrewieństwie lub powinowactwie łączącym osoby zgłaszające zgon ze zmarłym. Świadkami mogli być wyłącznie mężczyźni, w aktach występują: mąż, ojciec, syn, brat, bratanek, teść lub dziad osoby zmarłej.
Mieszkańców wsi na początku XIX wieku nazywano włościanami. W całym badanym okresie nie spotykamy określenia chłop, natomiast zaledwie kilka razy pojawiło się określenie rolnik. Włościan dodatkowo w zależności od ilości użytkowanej ziemi dzielono na gospodarzy, wyrobników (ogrodników lub ogrodziarzy) i komorników. Rzemieślnicy wiejscy to m.in: kowale, mularze (murarze), cieśle, bednarze, szewcy, kołodzieje, byli też właściciele karczm i szynkarze. Najniżej w hierarchii społecznej znajdowali się owczarze, pastuchy, parobkowie, osoby utrzymujące się z jałmużny i żebracy. Odrębną grupę stanowiły osoby zatrudnione w bartodziejskim dworze. W aktach zgonów występują głównie jako służący lub służący dworscy, choć są również konkretne nazwy wykonywanych zajęć, takie jak: gajowy, leśniczy, karbowy, ekonom, gorzelany, fornal czy lokaj. W II poł. XIX wieku pojawia się określenie: robotnik, są robotnicy leśni i robotnicy w cegielnisku oraz liczni robotnicy w bartodziejskim majątku występujący obok służącego – pojęcia używanego do końca lat 30. XX wieku. Tylko raz przy osobie świadka wskazano jego funkcję we wspólnocie wiejskiej, wpisując „sołtys wsi Bartodzieje”.
Kilka aktów w lisowskim archiwum USC dotyczy zgonów właścicieli bartodziejskiego majątku oraz osób zamieszkałych we dworze. W księgach parafialnych jest m.in. akt Ludwika Kuszewskiego z 1842 roku oraz małżonków Marii (1911) i Bolesława (1912) Maleszewskich.
Księgi zgonów potwierdzają tragiczne zdarzenia dziejowe. Przykładem jest rok 1854. W Bartodziejach zmarło wówczas dwadzieścia jeden osób, w tym trzynaścioro dzieci. Śmierć przyniosła panująca powszechnie epidemia choroby, o której Kaźmierz Mróz w monografii wsi Jastrzębia pisał: Najstraszniejszy był rok 1855 – straszna cholera nawiedziła tutejsze okolice. Starcy, którzy patrzyli na te czasy, opowiadali, że „ludzie padali wtedy jak muchy”.
W okresie od 1868 do 1915 księgi USC prowadzone były w języku rosyjskim, wynikają stąd oczywiste trudności w ich odczytaniu oraz problemy z jednoznacznym tłumaczeniem pojęć używanych dla określenia statusu społecznego zmarłych. Za właściwe należy przyjąć, że słowo крестьянин oznacza włościanina, a określenia: хозяинъ i земледелецъ gospodarza. Zapis aktu w języku rosyjskim nie musi oznaczać trudności w jego odczytaniu, bardzo wiele zależy od charakteru pisma i staranności osoby, która go sporządzała.
Od 1900 roku w parafii Lisów prowadzone były dodatkowe księgi zmarłych „Liber mortuorum”, w których poza danymi zawartymi w akcie były notowane również przyczyny zgonu. W okresie 1900-1946 poza przyczyną „naturalną” i „starością” w kolumnie „Morbus” znajdują się następujące wpisy: suchoty, chrypa, zapalenie, puchlina, zabity, wrzody w gardle, krosty, koklusz, przy połogu, pryszcz, dyzenteria, piorun go zabił, duszność, konwulsje, apopleksja, kaszel, astma, grypa, zapalenie płuc, przejechany końmi, tyfus, rany w boku, na zęby, dyfteryt, ospa, utopienie, wymioty, żołądek, boleści, zaziębienie, utonięcie w Radomce, wrzody, szkarlatyna, nerki, suchoty, poparzenie, żółtaczka, biegunka, zapalenie mózgu, katar żołądka, paraliż, serce, zabity przez buhaja, skleroza, reumatyzm, ból głowy, rak, zapalenie otrzewnej, zapalenie kiszek, gorączka, słabość, zapalenie stawów, udar serca, gruźlica, woda w boku, angielska choroba, ogólne zapalenie, czerwonka, błonica, śmierć nagła, złamanie kręgosłupa, dychawica oskrzelowa, rozedma kiszek, porażenie, powieszenie, uwiąd starczy, zapalenie oskrzeli, gangrena nogi, dur plamisty, zabicie od wybuchu bomby, śmierć podczas działań wojennych, od wybuchu granatu, ranny, zapalenie nerwów, zapalenie boku.
Uwagi do indeksu
Indeks zgonów mieszkańców wsi Bartodzieje [1811-1945] >>>
Wykaz zmarłych mieszkańców wsi Bartodzieje [1946-1963] (wyłącznie na podstawie księgi zmarłych) >>>
