Po raz pierwszy szkoła w Bartodziejach została włączona do sieci szkolnictwa powszechnego gminy Jedlińsk w roku szkolnym 1918/1919. Przez pierwsze cztery lata była placówką jednoklasową, w roku szklonym 1924/1925 dwuklasową, a w ciągu kolejnych 5 lat ponownie jednoklasową, za wyjątkiem roku szkolnego 1926/1927, gdy miała przerwę w działalności, związaną z próbą komasacji szkół na terenie gminy…
.
Wojciech Ćwierz
Początki szkoły w Bartodziejach sięgają czasów, gdy właścicielem dworu był Bolesław Maleszewski. Pierwszy budynek szkolny pełnił najpierw rolę ochronki dla dzieci służby dworskiej. Zbudowany został pomiędzy czworakami znajdującymi się za parkiem i ogrodami, po wschodniej stronie dworu. Był to parterowy budynek, wzniesiony z czerwonej cegły, na planie prostokąta. Składał się z dwóch części, pierwszą – od południa, stanowiła obszerna sala lekcyjna, w której znajdowały się cztery okna, dwa piece i podwójne drzwi wraz z gankami, z których jeden wychodził w kierunku dworu, a drugi w kierunku wsi, w stronę zabudowań należących do Józefa Mąkosy.
W drugiej, północnej części budynku szkolnego znajdowały się dwa pokoje mieszkalne i kuchnia przeznaczone dla nauczycieli. Pomieszczenia te najczęściej stały puste, gdyż nauczyciele woleli wynajmować pokoje u gospodarzy na wsi niż mieszkać w szkole. Opisany budynek szkolny pełnił swoją funkcję w okresie międzywojennym, a także w okresie okupacji niemieckiej. Po raz pierwszy szkoła w Bartodziejach została włączona do sieci szkolnictwa powszechnego gminy Jedlińsk w roku szkolnym 1918/1919. Przez pierwsze cztery lata była placówką jednoklasową, w roku szklonym 1924/1925 dwuklasową, a w ciągu kolejnych 5 lat ponownie jednoklasową, za wyjątkiem roku szkolnego 1926/1927, gdy miała przerwę w działalności, związaną z próbą komasacji szkół na terenie gminy. Dzieci z Bartodziej i Gorynia przeniesiono do zbiorczej szkoły w Woli Goryńskiej, która dzięki zwiększeniu liczby uczniów i skupieniu grona pedagogicznego, z typowej jednoklasówki została przekształcona w szkołę trzyklasową i utrzymała się na tym poziomie, mimo że dzieci z Bartodziej uczęszczały do niej tylko przez rok.
W okresie międzywojennym w niewielkich jednoklasowych szkołach powszechnych zatrudniony był zwykle jeden nauczyciel, który prowadził zajęcia ze wszystkich przedmiotów: Do 1939 w Bartodziejach pracowali kolejno: Franciszka Nierodzik, Piotr Chachulski i Henryk Okrój zastrzelony przez Niemców w 1940 r. w Iłży. Obecny budynek, w którym mieści się Publiczna Szkoła Podstawowa w Bartodziejach należał przed wojną do właściciela majątku Bartodzieje – Bolesława Janowskiego i był jednym z obiektów gospodarczych w folwarku. Pod koniec II wojny światowej został przekształcony przez Niemców na szpital wojskowy. W 1945 roku mieszkańcy wsi z inicjatywy ludowego działacza – Józefa Jankowskiego zorganizowali w nim szkołę, adaptując 4 pomieszczenia na sale lekcyjne. Po powrocie z wysiedlenia Bolesław Janowski doszedł do porozumienia z mieszkańcami wsi, zorganizowanymi w komitecie szkolnym i odstąpił za cenę około 5 tys. zł. budynek wraz z placem przeznaczonym na boisko szkolne i budynki gospodarcze.
Szkoła w okresie II Wojny Światowej
W latach 1940 – 1944 w Bartodziejach funkcjonowała 4-klasowa szkoła I stopnia (działająca według nomenklatury władz okupacyjnych pod nazwą: Offentliche Polnische Volksschule) Do jesieni 1943 pracował w niej tylko jeden nauczyciel Franciszek Zachuta. Od roku szkolnego 1943/44 przybyła druga nauczycielka Janina Ptasińska. W maju 1944 roku Franciszek Zachuta przeniósł się do szkoły w Kobylniku a jego miejsce zajęła Zofia Głąb. Zajęcia prowadzone były w zawężonym zakresie przedmiotowym, który obejmował nauczanie j. polskiego, rachunków, arytmetyki, przyrody, śpiewu, religii i zajęć praktycznych. Od jesieni 1940 roku do szkoły uczęszczały głównie dzieci osób zatrudnionych w majątku, będącym w zarządzie Wehrmachtu. Część miejscowej ludności nie podjęła pracy w majątku i pozostała poza wsią, najczęściej w sąsiednich miejscowościach. W jej miejsce przybywali robotnicy z innych wsi, a ich dzieci stanowiły znaczną grupę uczniów miejscowej szkoły. Szkoła podlegała administracyjnie Urzędowi Szkolnemu w Radomiu (Schulamt in Radom), na czele którego stał Kreishauptman.
Organizacja szkoły w okresie powojennym
Po opuszczeniu Bartodziej przez wojska niemieckie w styczniu 1945 roku przystąpiono do ponownej organizacji szkoły powszechnej. Nauka została wznowiona 27 lutego 1945 r. w dawnym budynku szkolnym, należącym do właściciela bartodziejskiego majątku Bolesława Janowskiego. Nie istniejący obecnie budynek starej szkoły znajdował się w pobliżu dawnych dworskich czworaków. Do szkoły zapisano 110 uczniów. Szkoła nie nadawała się do prowadzenia zajęć. Był to budynek zawilgocony, źle usytuowany, pozbawiony gruntu szkolnego i budynków gospodarczych. Do prowadzenia zajęć przeznaczona była jedna ciemna izba. W części przeznaczonej na mieszkanie dla nauczyciela składającej się z pokoju i kuchni mieszkała w tym czasie rodzina wysiedleńców. Ponieważ również ta część starej szkoły była zawilgocona dotychczasowi nauczyciele nie mieszkali w niej lecz wynajmowali pokoje na wsi. W pierwszym okresie funkcjonowania szkoły była to placówka 2-klasowa. Szkoła nie posiadała żadnych pomocy naukowych. Naukę podjęło 141 uczniów urodzonych w latach 1932-1938, pochodzących z następujących miejscowości: Bartodzieje – 82, Olszowa – 24, Osowie – 15, Bartosy – 14, Bródek – 5, Borki – 1
Jesienią 1945 roku szkołę przeniesiono do innego budynku, który również należał do Bolesława Janowskiego. Do dziś mieści się w nim PSP w Bartodziejach. Budynek, który w ostatnim okresie wojny Niemcy przeznaczyli na szpital wojskowy, był w dużym stopniu zdewastowany. Początkowo nauka mogła odbywać się tylko w 2 izbach, które również wymagały naprawy. Dzięki wysiłkowi mieszkańców wsi w pomieszczeniach szkoły przeprowadzono częściowy remont, poprawiono podłogi, oszklono cześć okien, zamontowano prowizoryczne ławki. Mimo trudnych warunków i prawie zupełnym braku pomocy naukowych szkoła została uruchomiona i zajęcia odbywały się regularnie. Pierwszym kierownikiem szkoły został Jan Stańczak (ur.1914), który rozpoczął pracę 1 października 1945 r. Ponadto w Bartodziejach w roku szkolnym 1945/1946 uczyła jego żona Zofia Stańczak – przeniesiona z Woli Goryńskiej (ur.1912) oraz Eleonora Bielawska (zatrudniona od 1 września 1946 r. wcześniej pracowała w Piotrowicach w gminie Gzowice). […] (ur.1901). W VI-klasowej szkole uczyło się łącznie 141 uczniów. W roku szkolnym 1946/1947 w szkole w Bartodziejach prowadziły działalność 3 organizacje młodzieżowe: PCK, Zuchy oraz Spółdzielnia Uczniowska. Uczniowie klasy III i IV wzięli udział w wycieczce do zniszczonej Warszawy. Szkoła nie posiadała drwalni i sanitariatów. Opał na zimę został zapewniony tylko częściowo.
W roku szkolnym 1947/48 szkołę rozszerzono do VII klas. Przed rozpoczęciem roku szkolnego stan wyposażenia szkoły w sprzęt przestawiał się bardzo ubogo. Ławki szkolne były wykonane przez rodziców i według kierownika nie nadawały się do siedzenia i pracy, nie było żadnej szafy, tablicy, materiałów piśmiennych ani map. Nie było wystarczającej ilości opału. We wrześniu 1947 roku rozpoczęto gruntowny remont szkoły, polegający na wybudowaniu ściany działowej, utworzeniu trzeciej sali lekcyjnej i korytarza, zamontowano dwie pary drzwi, częściowo ubito sufit i podłogę oraz pogrubiono wschodnią ścianę szkoły. Remontu nie rozpoczęto w wakacje z braku pieniędzy, dlatego zajęcia szkolne rozpoczęto dopiero w październiku. Prezes komitetu rodzicielskiego Józef Jankowski otrzymał 50 tys. zł. od Zarządu Gminy w Jedlińsku dopiero na początku września 1947 r. W roku szkolnym 1947/1948 zajęcia prowadzone były w 3 salach. W grudniu 1947 roku zostały przerwane z powodu mrozu. Mimo przeprowadzonego już częściowo remontu w jednej sali nie było w ogóle pieca, w pozostałych były uszkodzone i nadal część okien nie była oszklona.
Wiosną 1948 roku szkoła wciąż nie posiadała boiska szkolnego, ogródka, budynków gospodarczych ani sanitariatów. Budynek wymagał dalszego remontu w zakresie wykonania sufitów, drugich okien oraz przybudówki. Od 14 grudnia 1948 roku pracę Bartodziejach podjęła Pani Maria Pasut (została na własną prośbę przeniesiona ze szkoły w Kaszubskiej Woli). Zastąpiła Panią Kazimierę Musiałek. Jesienią 1948 roku w szkole przeprowadzono kolejny remont, który obejmował wykonanie podprzybitki w dwóch salach, podłogi w korytarzu, otynkowanie sufitów w 3 salach, reparację okien oraz budowę pieca. Punkt biblioteczny w szkole w Bartodziejach został otwarty 19 stycznia 1949 r. W uroczystym otwarciu wziął Józef Jankowski – przedstawiciel PRN i powiatowy wiceprezes SL oraz Jan Kęska – prezes Gm ZSCH i członek PZPR. W styczniu 1949 r. kierownik szkoły Jan Stańczak wystosował prośbę do Zarządu Gminy Jedlińsk o zakup 1 ha ziemi dla szkoły w związku z likwidacją majątku Bolesława Janowskiego. Zakupiony grunt miał zostać przeznaczony na boisko, budynki gospodarcze oraz ogródek. W maju 1949 roku powołany został zespół społeczno – pedagogiczny w następującym składzie:
Stańczak Jan – kierownik szkoły – nauczyciel nauki o Polsce
Kęska Jan – Przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego
Król Józef – delegat KR
Jankowski Józef – członek (Przewodniczący GRN)
Galeria – szkoła w Bartodziejach w latach 60. XX w. >>>
Nauczycielska tradycja rodziny Popisów
Związany z Bartodziejami Władysław Popis pochodził z Czarnolasu. Jego rodzice Antoni i Bronisława z Gnysiów mieli 9 dzieci. Rodzina utrzymywała się z dziesięciomorgowego gospodarstwa. Oprócz Władysława zawód nauczyciela wybrali jeszcze syn Jan i córka Jadwiga, a synowie: Stefan i Stanisław zostali księżmi, nauczycielami religii. Licząc kolejne pokolenia profesję nauczycielską wybrało prawie 20 członków rodziny Popisów, a 3 zostało księżmi.
Stefan Popis (1912 – 1996). Był pierwszym synem chłopskim w okolicy, który po zakończeniu nauki w szkole powszechnej, kontynuował ją w szkole średniej. W 1931 r. zdał maturę w Gimnazjum Państwowym im. J. Kochanowskiego w Radomiu i wstąpił do Seminarium Duchownego w Sandomierzu. W 1936 r. przyjął sakrament kapłaństwa. Następnie studiował na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1939 r. uzyskał tytuł mgr teologii. W 1940 r. został administratorem parafii Ruski Bród, a od marca 1941 r. otrzymał zadanie organizacji nowo erygowanej parafii w Bardzicach. W okresie pobytu w Bardzicach był stale nękany przez administrację, która utrudniała powstanie nowego kościoła i stosowała nieuzasadnione kary finansowe. Od 1955 r. został proboszczem parafii Najświętszego Serca Jezusowego na radomskich Glinicach, pozostając na tym stanowisku do 1987 r. W latach 50. i 60. Ks. Stefan Popis był nieustannie obiektem ataków ze strony władz. Zarzucano mu m.in. prowadzenie działalności „szkodliwej dla Państwa”, „nieprzestrzeganie ustaw i zarządzeń państwowych”, czy prowadzenie zajęć religii bez odpowiedniego zgłoszenia. Był wielokrotnie przesłuchiwany przez urzędników miejskich i funkcjonariuszy SB, a na parafię nakładano wysokie kary finansowe. W okresie od 29 grudnia 1983 do 22 kwietnia 1987 poza funkcją proboszcza był również dziekanem dekanatu Radom Wschód. Zmarł 24 marca 1996 r.
Marianna Popis (1914 – 2001). Przez całe życie związana z bratem, ks. Stefanem, była jego gospodynią na plebanii w Bardzicach i na radomskich Glinicach.
Helena Kowalik z d. Popis (1917 – 1979). Pozostała w Czarnolesie, gdzie wraz mężem Julianem Kowalikiem prowadziła gospodarstwo. Jej najmłodsza córka Irena została nauczycielką katechezy, obecnie jest już na emeryturze, a wnuczka Justyna Mierzejewska – Figura, absolwentka pedagogiki wczesnoszkolnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej ZNP w Warszawie jest dyrektorem szkoły im. Jana Kochanowskiego w Czarnolesie.
Jan Popis (1919 – 2002). Wraz z żoną Wandą, nauczycielką historii, większość zawodowego życia spędził w szkole w Zawadach, gm. Jedlińsk. Pod jego kierownictwem szkoła otrzymała nowy, obszerny obiekt. Wszystkie trzy córki poszły śladem rodziców i zostały nauczycielkami. Bogumiła ukończyła biologię i uzyskała tytuł doktora nauk przyrodniczych na UMCS w Lublinie, jej mąż Marek ukończył wychowanie plastyczne. Ewa ukończyła filologię niemiecką, jej mąż Mirosław pedagogikę, a Maria ukończyła biologię.
Władysław Popis (1922 – 1996) – biogram >>>
Stanisław Popis (1924 – 2002). Szkołę podstawową ukończył w rodzinnej miejscowości. Wybuch wojny uniemożliwił mu kontynuowanie nauki w szkole średniej. Dopiero w 1948 r. zdał maturę w gimnazjum w Radomiu i wstąpił do Seminarium Duchownego w Sandomierzu. Święcenia przyjął w roku 1953. Wkrótce został skierowany na zastępstwo w Bardzicach, gdzie administrował jego brat Stefan, następnie pracował jako wikary w parafiach: Jastrząb, Solec na Wisłą i Bedlno. W 1959 r. został przeniesiony do Mniszewa. W okresie od 1 czerwca do 5 września 1960 r. przebywał w więzieniu. Wg charakterystyki sporządzonej przez MO miał „wrogi stosunek do PRL”. Dla władzy był szczególnie szkodliwy ze wzg. na „nadzwyczajną gorliwość w organizowaniu budownictwa sakralnego” i związane z tym „fanatyzowanie społeczeństwa”. W parafii w Mniszewie pozostał do 1978 r. Następnie przez 4 lata tymczasowo pełnił obowiązki wikariusza w parafii na Glinicach, gdzie proboszczem był jego brat. Zmarł 1 sierpnia 2002 r.
Anna Bąk z d. Popis (1926 – 1996). Wraz z mężem Marianem Bąkiem prowadziła gospodarstwo w Czarnolesie.
Jadwiga Gozdalik z d. Popis (ur. 1928). Wraz z mężem Janem Gozdalikiem, również nauczycielem (przedmiotów ścisłych i technicznych) pracowała w szkole w Kierzu Niedźwiedzim, a później w szkołach w Kozienicach jako nauczycielka przedmiotów humanistycznych i bibliotekarka. Mają troje dzieci: córką Elżbietę, syna Marka (1958), który pracował jako nauczyciel w Zespole Szkół Zawodowych w Kozienicach, syna Piotra (1964), który jest księdzem i nauczycielem religii. Jadwiga Gozdalik od wielu lat jest na emeryturze i przebywa u córki w Stanach Zjednoczonych.
Antoni Popis (1930 – 1938).
—————————————————————
Urszula Konopka
z d. Piwońska (1942 – 2006), polonistka, dyrektor PSP w Bartodziejach
Urodziła się 30 sierpnia 1942 r. w Bartodziejach. Córka Jerzego Piwońskiego (1915 – 2000) i Marii z Niedzielskich (1913 – 1981). Po ukończeniu siedmioklasowej szkoły podstawowej w Bartodziejach, w 1956 r. kontynuowała naukę w II Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Konopnickiej w Radomiu. W latach 1961 – 1963 r. była słuchaczką Studium Nauczycielskiego w Radomiu na kierunku filologia polska. Pracę zawodową, jako polonistka, rozpoczęła we wrześniu 1963 r. w Szkole Podstawowej w Kozłowie. W 1964 roku wyszła za nauczyciela Zdzisława Konopkę i przeniosła się do szkoły w Bartodziejach, gdzie pracowała do 1977 r. Od roku szkolnego 1977 – 1978 przez 5 lat pracowała w PSP w Jedlińsku. W tym okresie zdobyła wykształcenie magisterskie, studiując w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach na Wydziale Humanistycznym, kierunku Filologia Polska. We wrześniu 1982 r. powróciła do PSP w Bartodziejach, obejmując stanowisko dyrektora tej placówki. Pełniła tę funkcję do 1991 r. Pracę zawodową zakończyła w 1995 r. Przez cały okres pracy zawodowej czynna w pracy społecznej. Kierując PSP w Bartodziejach w latach 80. przyczyniła się do powiększenia 4-klasowej placówki do poziomu pełnej szkoły 8-klasowej. Dzięki jej staraniom systematycznie remontowano przedwojenny budynek, który do dziś służy jako siedziba szkoły. W 1980 r. odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, a w 1984 Złotym Krzyżem ZNP. Po przejściu na emeryturę nadal pozostała aktywna w życiu społecznym. Zawsze życzliwa dla licznego grona swoich wychowanków, często korzystających z jej pomocy, mogących liczyć na jej fachowe wparcie, a także mądre, życiowe porady. Mieszkając wspólnie z rodziną, z pełnym poświęceniem i ogromną radością pomagała w wychowaniu wnuków. Zmarła 18 stycznia 2006 r.
